सहकारी कार्य सहकारी संस्थाहरूमा मात्र सीमित नभई सहकारी गतिविधिमा संलग्न हुन आउने व्यक्ति, साथीभाइ, आफन्त र अन्य व्यक्तिहरूसम्म फैलिएको हुन्छ। "सहकारी" शब्दले सामाजिक, सांस्कृतिक, आर्थिक र अन्य क्षेत्रमा सञ्चालन हुने सामूहिक कार्यक्रमहरूलाई जनाउँछ। सहकारी अर्थशास्त्रीहरूले आर्थिक समृद्धि र विकासका लागि आपसी सहयोग र सहकार्यको उदेश्यले सहकारी संस्थाहरूको स्थापना गर्छन्। तसर्थ सहकारी कार्यमा संलग्न व्यक्ति र संस्था दुवैले आफूले कुनै पनि पक्षमा सम्झौता गर्दैनन् भन्ने बुझेका छन् । सहकारीहरूले बेवास्ता गरेको पहिलो पक्षलाई बेवास्ता गरिएको छैन। बरु, सहयोगी साझेदारहरूद्वारा गरिने सहकारी कार्यले आर्थिक समृद्धि र विकासतर्फ डोर्‍याएर दुवै पक्षलाई मिलाउँछ।

 

संयुक्त राष्ट्र संघले पनि सहकारीलाई आर्थिक, सामाजिक र सांस्कृतिक विकासको आधार मान्दै सबै देशले सहकारीमार्फत आफ्नो राष्ट्रिय विकासमा सहयोग गर्न सुझाव दिएको छ । नेपालमा आर्थिक समृद्धिका लागि सहकारी कार्यलाई व्यवस्थित गर्न निकै समय लाग्यो । सहकारी विभागको स्थापना सन् १९५३ मा भएको थियो र त्यसयता नेपालमा धेरै सहकारी संस्थाहरू स्थापना भएका छन् । सहकारीहरूले आत्मनिर्भरता, एकताका लागि पारस्परिक सहयोग र दुवै पक्षका लागि सहयोगको वकालत गर्छन्। सामाजिक विकास र आर्थिक उन्नतिमा सहकारीको महत्वपूर्ण भूमिका हुन्छ । पूँजी, प्रतिभा र प्रविधिको एकीकृत रूपमा उपयोग गरी सहकारीले व्यक्तिलाई आत्मनिर्भर बन्न र समाजको विकासमा योगदान पु¥याउन सक्षम बनाउँछ । सहकारीहरूले न्यूनतम पूँजी भएका व्यक्तिहरूलाई सदस्य बन्ने अवसर प्रदान गर्दछ, जसले तिनीहरूलाई "एउटा थोपा नदी होइन, सय थोपाले नदी बनाउँछ" भन्ने रूपकात्मक उखानले सशक्त बनाउँछ। सहकारीले विकासको अवस्था सिर्जना गर्छ जसले विकास गर्न सक्ने व्यक्तिहरूलाई एकसाथ ल्याउन सक्छ।

 

सहकारीले आर्थिक रूपमा कमजोर व्यक्तिहरूलाई अगाडि राखेर विकासमा केन्द्रित देशहरूका लागि लाभदायक संस्थाको रूपमा काम गर्छ। सहकारीमा सदस्यताले व्यक्तिहरूलाई आफ्नो इच्छा अनुसार आफ्नो संस्था स्थापना गर्ने स्वतन्त्रता प्रदान गर्दछ। सहकारी मार्फत उपलब्ध हुने सेवा र सदस्यताबाट हरेक व्यक्तिले लाभ लिन सक्नेछन् । सहकारी संस्थाहरुको महत्व उनीहरुको आर्थिक प्रभाव भन्दा बाहिर छ । तिनीहरू समुदायहरू बीच पुलको रूपमा सेवा गर्छन्, सामाजिक एकता, सांस्कृतिक आदानप्रदान, र समग्र सामाजिक प्रगतिलाई बढावा दिन्छ। नेपालको सहकारी आन्दोलनले ठूलो हितका लागि सामूहिक प्रयास र सहकार्यलाई जोड दिँदै सहयोगको सारलाई मूर्त रूप दिएको छ।

निष्कर्षमा भन्नुपर्दा, सहकारी कार्यमा औपचारिक सहकारी संस्था मात्र नभई व्यक्ति, साथीभाइ, आफन्त र अन्यको सामूहिक प्रयासलाई पनि समेट्छ। नेपालमा सहकारीहरूले नेपाली संस्कृतिको आधारशिलाको रूपमा सेवा गर्दै आर्थिक समृद्धिमा महत्वपूर्ण भूमिका खेल्दै महत्वपूर्ण सामाजिक र आर्थिक योगदान गरेका छन्।